по

предлог 
1. с дат. (на поверхности, вдоль поверхности, о поверхность) аз, ба, ба рӯи...; 
қадқадди..., бо; 
идти по дороге аз роҳ гузаштан (рафтан); 
спускаться по лестнице аз зина фуромадан; 
пройти по мосту аз пул гузаштан; 
гладить по головё сарро сила кардан; 
дождь стучит по крыше борон бомро мекӯбад, борон бомкӯбӣ карда истодааст; 
бить по мячу тӯпро задан 
2. с дат. (в пределах, в области чего-л.) дар; 
бродить по лесу дар беша гаштан; 
работать по профсоюзной линии дар соҳаи иттифоқҳои касаба кор кардан; 
соревнование по лыжам мусобиқаи лыжаронҳо//с сущ. во мн. ба; 
рассадить всех по местам ҳамаро ҷо ба ҷо шинондан; 
развесить картины по стенам суратҳоро ба деворҳо овехтан 
3. с дат. (в направлении чего-л.) б.а сӯи бо, аз паи...; 
плыть по течению ба сӯи поёноб шино кардан, бо ҷараёни об шинокунон рафтан; 
идти по ветру бо вазиши бод роҳ рафтан, бо боди мурод роҳ рафтан; 
идти по следу зверя аз паи дарранда рафтан . 
4. с дат. (согласно, следуя чемул.) аз рӯи..., мувофиқи ..., аз бо, ба; 
начинать работу по гудку корро бо бонги гудок сар кардан; 
работать по плану аз рӯи нақша кор кардан; 
по моему мнению ба фикри ман, ба назари ман; 
уволиться по собственному желанию бо хоҳиши худ аз кор рафтан; 
по доброй воле хушӣ ба хущй; 
бо иродаи нек; 
бо хоҳиши худ; 
по выбору аз рӯи хоҳиш, аз рӯи интихоб, аз рӯи дилхост; 
судить по внешности аз сураташ дар бораи сираташ ҳукм баровардан, дар бораи касе. аз рӯи намуди зоҳириаш мулоҳиза доштан; 
жениться по любви муҳаббат баста (нағз дида) зан гврифтан; 
по вкусу аз рӯи завқ (табъ), табън дил; 
это ему не по вкусу ин ба вай намефорад // разг. в сочет. с личн. мест. аз, мувофиқи..., ба; 
по мне аз ман бошад; 
по тебе аз ту бошад; 
всё не по ней ҳеҷ чиз ба ӯ маъқул намешавад (нест), ҳеҷ чиз ба табъи ӯ намешинад // в сочет.: не по кармаиу компо -л. қудрати харидан надорад, ба кисааш (ба пулаш) мувофиқ нест; 
емe не по карману эта покупка ӯ ба харидани ин чиз пул надорад, қудраташ ба харидани ин чиз намерасад; 
по плечу, по силам мувофиқи қудрат; 
эта работа ему не по плечу (не по силам) ба ин кор зӯраш намерасад, ин кор аз иқтидори ӯ берун аст 
5. с дат. (на основании какихл. при знаков) аз ҷиҳати..., бо, аз рӯи..., мувофиқи...; 
старший по возрасту аз ҷиҳати синну сол калонтар; 
лӯчший по качеству аз ҷиҳати сифат беҳтаринаш; 
учитель по профессии касбаш муаллимӣ // (при указании родства, близости) аз тарафи...; 
родственники по матери хешу табор аз тарафи модар; 
товарищ по работе ҳамкор, ҳамкасаба // (при указании на имя, фамилию и т. п.) бо, ... номаш, лақабаш; 
...ном; 
слесарь по имени Николай Николай ном челонгар 
6. с дат. (посредством) бо, ба воситаи,.., аз; 
послать по почте бо почта фиристодан; 
сообщить по телеграфу ба воситаи телеграф хабар додан; 
передать по радио аз (бо) радио хабар додан 
7. с дат. (вследствие) ба (аз) сабаби..., дар натиҷан..., бинобар он, бо, аз рӯи; 
сделать что-л. по ошибке саҳван коре кардан, аз ғайри ихтиёр роҳ додан; 
отсутствовать по болезни аз сабаби беморӣ ғоиб будан; 
по рассеянности аз сабабй (дар натиҷаи) фаромӯшхотирӣ; 
по обязанности аз рӯи ӯҳдадорӣ, аз рӯи вазифадорӣ 
8. с дат. (при указании цели действия) бо, барои; 
вызвать по делу бо коре ҷеғ задан; 
геологическая партия по разведке поленых ископаемых партияи геологии ҷӯяндагони канданиҳои фоиданок; 
кружок по изучению русского языка маҳфили забони русӣ 
9. с дат. с сущ. во мн. ч. (при обозначении времени) гҳо, дар; 
ҳар; 
гулять по утрам пагоҳиҳо гардиш кардан; 
заниматься по ночам шабҳо кор кардан; 
шабкорӣ кардан; 
ездить за город по воскресеням дар рӯзҳои якшанбе беруни шаҳр рафтан 
10. с дат. (в разделительном значении): дать детям по яблоку ба бачагон яктоӣ себ додан; 
по рублю за штуку донааш яксӯмӣ 
11. с дат. (в знач. предлош «о»): скучать по детям фарзандҳоро ёд шудан; 
тоска по дому хонаро пазмон шудан, ба хона дилкашолӣ доштан 
12. с вин. (до, вплоть до) то; 
войти в воду по пояс то камар (то миён) ба об даромадан; 
прочитать с первой по пятую главу аз боби якум то боби панҷум хонда баромадан; 
по сей день то имрӯз, то ҳол 
13. свин. (с сущ. «сторона», «рука» с опр.) дар тарафи..., аз тарафи..,; 
сидеть по другую сторону стола дар он тарафи миз нишастан; 
по левую руку находится парк, по правую -стадион дар тарафи чап - боғ, дар тарафи ростстадион ҳаст 
14. с вин. прост. и обл. (в знач. пред-лога «за») барои..., ба; 
пойти по воду барои об рафтан; 
ходить по грибы [ба] занбӯруғчинӣ рафтан 
15. с дат. и вин. в сочет. с числ.: по одному яктоӣ; 
якнафарӣ; 
по три сетой, се-се; 
сенафарӣ 
16. с предл. (после чего-л.) баъд аз, пас аз, баъди...; 
по окончании работы баъди кор, баъд аз тамом шудани кор; 
по прибытии на место баъд аз расидан ба ҷое по 5 приставка 
1. префикси феълсоз, ки маънохои зеринро ифода мекунад: пайдо кардаии ягон сифат, хислат ва кайфият - побелеть сафед шудан расондйни амал то ба натща - погибнуть нобуд шудан, барҳам хӯрдан 
1) ащом додани амал дар як дафъа - поблагодарть ташаккур гуфтан 
4) ан-чом додани амал дар зарфи ягон вақт, махсусан вакти кӯтоҳ - побегать андак тохтан; 
посидеть андак нишастан 
5) ибтидои амал - побежать давидан, давидан гирифтан; 
повеять ба вазндан сар кардан 
6) давомати номуайяни такроршавии амал ва ё ҳодиса- побаливать гоҳ-гоҳ дард кардан, андак дард кардан; 
поглядывать гоҳ--гоҳ нигоҳ кардан 
7) ащом дода шудани амал дар дарачаи сусттаре по позолотить зарандуд кардан 
8) паҳн шудани амал ба ҳамаи объектҳо ва ё бисёре аз онҳо, инчунин аз тарафи амал ё вазъият фаро гирифта шудани субъектҳои бисёр ва ё ҳамаи онҳо по попрятать пинҳон кардан; 
помёрзнуть ҳама (бисёр) аз хунукӣ нобуд шудан 
9) анҷом додани амал ба таври оҳиста, тадричан ва ё дар якчанд дафъа по попривыкнуть андак одат кардан 
10) шакли намуди мутлақи баъзе феълҳоро месозад по подарить бахшидан; 
познакомить шинос кардан, шиносондан 
2. дар калимасозии сифат истеъмол меёбад: 
1) баъд аз он ки бо асоси калима нишон дода шудааст, вокеъ гардида - посмертный пас аз марг, баъди мурдан 
2) мутобиқ ва муносиби он чи ки бо асоси калима нишон дода мешавад - подоходный ...и даромад, аз рӯи даромад; 
посильный ба қадри ҳол, ало қадри ҳол, мувофиқи қувват 
3) мансуб ба ҳар яке аз предметҳои бо асоси калима нишон додашуда; 
иҷрошаванда, ченшаванда, тақсимшаванда мутобиқи он чи ки бо асоси калима нишон дода шудааст - поголовный ...и саршумор, сар то сар, саросар; 
помесячный якмоҳа, ҳармоҳа, моҳ ба моҳ 
3. дар мавриди сохта шудани даричаи қиёсии сифат ва зарф тобиши мулоимӣ, сустшавии кайфиятеро медиҳад, ки бо сифат ё зарф ифода шудааст - помоложе ҷавонтар, хурдтар; 
поновёе навтар, тозатар 
4. дар сохта шудани сифатҳо бо маънои «ба назди чизе ё қадпо -қадичизе воқеъшуда»инчунин дар сохтани исмҳо ба маънои «мутобиқ ба кор» меояд - пограничный сарҳаддӣ, ...и ҳудуд; 
побережье соҳилй баҳр, соҳили дарё 
5. бо ҳамроҳии сифатщо зарфҳои тарзи амалро месозад - поновому ба таври нав, аз нав, дубора; 
попрежнему мисли пештар, аввала (пештара) барин; 
порусски русӣ, ба русӣ 
6. бо ҳамроҳии чонишинҳои соҳибӣ зарфҳои бо маънои «мутобиқи ақидаи (орзуи) касеро месозад - по-моему ба фикри ман, ба назарам, ба хаёлам; 
по-твоему ба фикри ту, ба назарат, ба хаёлат