и

т.д.. (и так далее) ва ғ. (ва ғайра) т. п. (и тому подобное) ва м. ин (ва монанди ин) I с нескл. и (номи харфи нӯхуми алифбои русӣ) <> «и» краткое «и» -и кӯтоҳ, ҳарфи «й»; 
ставитьточки (точку) над (на) «и» буду шуди гапро гуфтан II союз 
1. соед. ва, »у, =ю; 
догнать и перегнать расидан ва пеш гузаштан; 
стыд и срам шармандагию расвоӣ; 
старые и малые хурду калон, пиру барно; 
муж и жена зану шавҳар; 
отец и мать падару модар 
2. присоед. ҳам, ҳатто . ҳам; 
и я хотел пойти вместе с ними ман ҳам мехостам ҳамроҳи онҳо равам 
3. перечисл. ҳам; 
и тот, и другой ҳам ину ҳам он 
4. усил. охнр; 
и чего ты ко мне привязался? охир ту чаро ин кадар ба ман часпидӣ?; 
и куда ты смотрел? охир чашмат дар куҷо буд?; 
и как ты не слышал об этом? охир чӣ хел шуд, ки ту инро нашунида мондӣ? 
5. повеств., ана; 
и взошло солнце офтоб ҳам баромад 
6. выдел. (поэтому, так что) ана, ҳам, ҳамон тавр ҳам, ҳамин хел; 
а я ему и говорю ман ҳам ҳамон тавр ба ӯ мегӯям...// в сочет. суказ. мест., нареч., частицами: вот... и ана... ҳам; 
так . . . и ҳамин (ҳамон) тавр ҳам; 
это... и ҳамин..., ҳаминро...; 
вот об этом я вам и не сказал ана ҳаминашро ман ба шумо нагуфтам; 
так оно и случилось ана ҳамон тавр ҳам шуд 
7. против. боз, у, ҳам; 
мужчина - и плачет! мард шуда истода боз гирья мекунад! 
8. взнач. усил. частицы ҳам, хуб, хеле; 
и как же ты вырос! ту хуб калон шуда мондаӣ-ку! // (тоже, также) ҳам, ҳамин тавр; 
будет и на нашей улице праздник погов. дар кӯчаи мо ҳам тӯй мешавад; 
и ба ҷӯи мо ҳам об меояд; 
он и у нас побывал в гостях ӯ ба хонаи мо ҳам меҳмон шуда омада буд // (даже) ҳам, ҳатто, ҳеҷ; 
он не хбчет и слышать об этом ӯ дар ин хусус шунидан ҳам намехоҳад <> и так [уж] бе ин ҳам; 
и то прост. дуруст, дар ҳақиқат, ҳамин тавр, набошад чй, ҳа-дия; 
и так далее (и т. д.) ва ғайра, ва ҳоказо, ва ғайруҳу (ва ғ.); 
и томӯ подобное (и т. п.) ва монанди ин (ва м. ин); 
одно и то же айни як чиз, айнан як, биайниҳй III межд. хайр, хайр; 
и, полно! хайр, хайр, бас аст!